Ông Svein Tore Holsether, Giám đốc điều hành Công ty sản xuất phân bón Yara International (Na Uy) cho rằng, thế giới đang đến bên bờ một cuộc khủng hoảng lương thực có thể ảnh hưởng đến hàng triệu người.

Giá lúa mì tăng sốc vì chiến sự

Giá khí đốt tự nhiên tăng cao kỷ lục đã buộc Công ty Yara International phải cắt giảm sản xuất amoniac và urê ở châu Âu xuống còn 45% công suất. Đại diện Yara International cho rằng, việc cắt giảm sản lượng amoniac và urê - hai thành phần thiết yếu trong sản xuất nông nghiệp - sẽ tác động mạnh đến nguồn cung cấp lương thực toàn cầu.

Phát biểu trên CNN Business, ông Holsether nhận định: "Không phải là liệu chúng ta có sắp hứng chịu một cuộc khủng hoảng lương thực hay không, mà đó là cuộc khủng hoảng sẽ lớn như thế nào".

Hai tuần sau khi Nga tấn công Ukraine, giá các mặt hàng nông sản được sản xuất ở khu vực này đã tăng chóng mặt. Nga và Ukraine đóng góp gần 30% nguồn cung lúa mì, 19% nguồn cung ngô, 80% kim ngạch xuất khẩu dầu hướng dương của thế giới.

Với vai trò quan trọng như vậy, giới giao dịch lo ngại bất kỳ hành động quân sự leo thang nào cũng có thể dẫn đến một cuộc tranh giành lớn giữa các nhà nhập khẩu lương thực để bù đắp cho phần thiếu hụt nguồn cung từ khu vực Biển Đen.

Vấn đề lớn nhất nổi lên trong chuỗi cung ứng lương thực hiện nay là giá lúa mì, mặt hàng thiết yếu này của các hộ gia đình châu Âu đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi nguồn cung đang gặp rủi ro do chiến sự. Sau khi vượt qua mốc cao nhất 14 năm vào cuối tuần trước, giá lúa mì thế giới đầu tuần này tiếp tục lập kỷ lục với mức tăng 41% lên 12,09 USD. Bước nhảy vọt này đánh dấu mức tăng giá mạnh nhất của lúa mì trong hơn 6 thập kỷ qua.

Một vấn đề lớn khác là khả năng tiếp cận phân bón. Phân bón là mặt hàng thiết yếu để người nông dân đạt được mục tiêu năng suất, nhưng phân bón chưa bao giờ đắt đỏ như lúc này do nguồn cung từ Nga đang bị ngưng lại. Trong khi đó, sản lượng phân bón ở châu Âu cũng sụt giảm do khí đốt tự nhiên - thành phần chính trong sản xuất phân bón có chứa nitơ như phân urê - tăng cao.

Thực trạng trên đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về an ninh lương thực toàn cầu. Ngoài lúa mì, phân bón, khí đốt tự nhiên, giá ngô, đậu nành và dầu thực vật cũng leo thang.

Bộ trưởng Nông nghiệp các nước G7 hôm 11/3 cho biết họ "vẫn quyết tâm làm những gì cần thiết để ngăn chặn và ứng phó với một cuộc khủng hoảng lương thực". Nhưng vì lo sợ tình trạng thiếu lương thực, nhiều quốc gia đang co cụm cho thị trường nội địa và điều này có thể khiến hàng triệu người trên thế giới bị ảnh hưởng.

Ai Cập vừa ban hành lệnh cấm xuất khẩu lúa mì, bột mì, đậu lăng và đậu nành trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về dự trữ lương thực ở quốc gia đông dân nhất thế giới Ả Rập. Indonesia cũng đã thắt chặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu dầu cọ, một thành phần trong dầu ăn và mỹ phẩm, cùng với một số mặt hàng đóng gói như chocolate. Cần biết rằng Indonesia là nhà sản xuất dầu cọ hàng đầu thế giới.

Các Bộ trưởng Nông nghiệp của G7 kêu gọi các quốc gia "tiếp tục mở cửa thị trường nông sản và lương thực và chống lại bất kỳ biện pháp hạn chế phi lý nào đối với hoạt động xuất khẩu".

"Bất kỳ đợt tăng giá lương thực và sự biến động trên thị trường quốc tế có thể đe dọa an ninh lương thực và dinh dưỡng ở quy mô toàn cầu, đặc biệt là những người dễ bị tổn thương nhất đang sống trong môi trường an ninh lương thực thấp", các Bộ trưởng Nông nghiệp của G7 nêu.

Ngay cả các nước phương Tây có điều kiện tiếp cận nguồn cung nông sản tốt hơn cũng sẽ bị ảnh hưởng. Người tiêu dùng ở các quốc gia này đã phải chi hơn cho lương thực và thực phẩm vì giá cả tăng cao, và tình hình có thể sẽ xấu hơn nữa nếu chiến sự tiếp tục leo thang.

Khó đoán khi nào nguồn cung từ Ukraine phục hồi

Trước khi Nga tấn công vào Ukraine, chuỗi cung ứng lương thực toàn cầu vốn đã rối ren, một phần là do thời tiết bất thường đã đẩy giá lương thực lên mức cao nhất trong khoảng một thập kỷ. Khả năng chi trả của người tiêu dùng cũng là một vấn đề lớn vì đại dịch Covid-19 đã khiến hàng triệu người mất việc làm.

Trong tháng này, Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) của Liên hợp quốc cho biết số người đang ở bên bờ vực nạn đói đã tăng lên 44 triệu người, từ mốc 27 triệu người vào năm 2019. Xung đột giữa Nga và Ukraine - hai quốc gia đóng vai trò quan trọng trong hệ thống sản xuất lương thực toàn cầu - có thể khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Theo chuyên gia phân tích hàng hóa Carlos Mera từ Công ty dịch vụ tài chính Rabobank, giá lúa mì thế giới vẫn đang ở mức cao, mặc dù có phần hạ nhiệt trong vài ngày trở lại đây.

Hiện là thời điểm sắp vào mùa vụ gieo trồng lúa mì, nhưng tại Ukraine canh tác lúa mì đang bị gián đoạn do chiến sự. Trong bối cảnh nhiều người dân Ukraine đứng lên cầm súng chiến đấu, thì không rõ Ukraine sẽ có đủ nông dân ra đồng canh tác lúa mì hay không hoặc họ sẽ sử dụng các sản phẩm thiết yếu khác nhập khẩu qua các cảng ở khu vực Biển Đen.

Ông Carlos Mera cho rằng: "Không ai đoán được liệu Ukraine có thể xuất khẩu bất cứ thứ gì trong những tháng còn lại của năm nay, năm sau hay trong tương lai gần không". Trong khi đó, việc xuất khẩu các mặt hàng từ Nga cũng trở nên khó khăn hơn, bởi các nhà giao dịch không muốn mạo hiểm đương đầu với các lệnh trừng phạt của phương Tây và những khó khăn trong tổ chức vận chuyển hàng hóa gần khu vực chiến sự.

Nga và Ukraine là hai nhà cung ứng quan trọng cho các quốc gia thuộc nhiều vào hàng hóa nhập khẩu ở Trung Đông, Nam Á và châu Phi cận Sahara. Hệ lụy chiến sự là hàng triệu người sẽ bị ảnh hưởng nặng nề.

Trong một báo cáo gần đây, Hệ thống thông tin thị trường nông nghiệp (AMIS), một đối tác chiến lược của FAO, cảnh báo: "Bất kỳ sự gián đoạn nghiêm trọng nào đối với hoạt động sản xuất và xuất khẩu của các nhà cung cấp này (Nga và Ukraine - BTV) chắc chắn sẽ khiến giá cả tiếp tục tăng và làm xói mòn an ninh lương thực cho hàng triệu người".

Chi phí phân bón là gánh nặng

Nga cùng đồng minh Belarus là hai cường quốc xuất khẩu các loại phân bón cần thiết cho nhiều loại cây trồng. Nhưng hiện nay giới giao dịch đều tránh xa nguồn cung từ hai quốc gia này vì ái ngại trước các biện pháp trừng phạt kinh tế mà phương Tây nhắm vào Nga.

Bà Deepika Thapliyal, chuyên gia phân tích mặt hàng phân bón tại Công ty nghiên cứu thị trường ICIS cho biết: "Không ai muốn đụng vào hàng hóa Nga lúc này".

"Tất cả những người buôn bán, tất cả những người mua đều rất lo sợ", bà Deepika Thapliyal nói thêm.

Giá khí đốt tự nhiên tăng cao đang làm trầm trọng thêm vấn đề của ngành phân bón. Các nhà sản xuất phân bón bên ngoài Nga và Belarus cần khí đốt để sản xuất các dòng phân bón chứa nitơ như phân urê, loại phân bón được sử dụng khi gieo hạt để tăng năng suất.

Tuy nhiên, ông Svein Tore Holsether, Giám đốc điều hành Công ty sản xuất phân bón Yara International lưu ý, chi phí đã tăng quá cao để có thể duy trì sản xuất phân bón quy mô lớn.

Ông Svein Tore Holsether không chắc khi nào hoạt động sản xuất phân bón của châu Âu sẽ hoạt động hết công suất trở lại. "Phần lớn ngành sản xuất phân bón đứng trước nguy cơ không thể cung cấp đủ cho nông dân và điều đó sẽ ảnh hưởng đến năng suất cây trồng khá nhanh", Giám đốc điều hành Yara International đánh giá.

Ông Chris Lawson, Trưởng bộ phận nghiên cứu ngành hàng phân bón tại Công ty nghiên cứu thị trường CRU Group, cho biết giá phân urê đã được giao dịch gần mức 1.000 USD/tấn, gấp khoảng 4 lần mức giá đầu năm 2021. Cho nên, không phải nông dân nào cũng chấp nhận mức chi phí phân bón tăng vọt như vậy để duy trì canh tác, cho dù giá nông sản đã tăng lên.

Không chỉ vấn đề giá, việc tiếp cận nguồn phân bón nhập khẩu cũng là bài toán khó. Đối với các quốc gia không tự sản xuất phân bón, việc nhập khẩu sẽ khó khăn hơn nhiều, điều này sẽ để lại những hậu quả nghiêm trọng đối với hệ thống lương thực toàn cầu.

GS. Johanna Mendelson Forman, nhà nghiên cứu chiến tranh và lương thực tại Trường đại học American University cho rằng: "Không thể canh tác được những cánh đồng lúa mì, lúa mạch hoặc đậu nành quy mô lớn nếu thiếu phân bón". Nhà nghiên cứu này cho biết, nông dân ở Mexico, Colombia và Brazil đang rất lo lắng về tình trạng thiếu hụt phân bón.

Bộ trưởng Nông nghiệp các nước G7 cho biết khối này sẽ tăng cường viện trợ nhân đạo cho những khu vực mà họ có thể để giảm thiểu thiệt hại do chiến sự Nga - Ukraine. Nhưng bản thân G7 cũng có thể bị ảnh hưởng bởi sự khan hiếm nguồn cung và giá cả hàng hóa tăng cao.

Bình luận trên tờ Washington Post trong tuần này, ông David Beasley, Giám đốc điều hành Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc cho rằng: "Nếu các cánh đồng của Ukraine bị bỏ hoang trong năm nay, các cơ quan viện trợ như của chúng tôi sẽ buộc phải tìm kiếm các thị trường mới để bù đắp cho việc mất mát nguồn cung một số loại lúa mì tốt nhất thế giới".

Nhưng, "làm như vậy sẽ phải trả một cái giá quá cao", chuyên gia này cảnh báo.